Genç Orkestra Şeflerine

PARTİSYONDAKİ NÜANS, TEMPO DEĞİŞİMİ VE KARAKTER FARKLARINI BELİRTEN TERİMLERİ MUTLAKA BİLİN VE YÖNETİRKEN ONLARA UYUN. UYMAMAYA KARAR VERDİKLERİNİZ VARSA KISA DA OLSA SEBEBİNİ AÇIKLAYIN!

Orkestra müzisyeni, sizin notasının üzerinde yazan hızlanma ya da yavaşlamayı, meno ya da piu mosso’yu yapmadığınızı, dolce bir yer ile pesante bir bölgeyi benzer biçimde yönettiğinizi fark ettiğinde sizin özensiz ya da hazırlıksız olduğunuzu düşünebilir. Hele ki bunu sık sık yapıyorsanız! Eğer GECERLI bir neden ile (bu besteci tarafından yazıldığı öngörülen ancak belki edisyon farkindan kaynaklanan) uyarıları uygulamamaya karar verdiyseniz bunu kısaca da olsa açıklamak, partilerde çalıcıların bu işaretleri karalamasını rica etmek iyi olur. Bazen edisyon farklıkları ya da geleneksel çalış eğilimleri olabilir. Daha da önemlisi orkestra şefi “çıkması” gereken partileri yazandan daha yüksek, eşlik etmesi gereken partileri daha alçak çaldırmak isteyebilir. Bunları “özen göstermeyip, fark etmediğiniz için” mi yoksa “gerekliliğine geçerli bir sebep ile karar verdiğiniz için” mi notadan karalattığınızı bilmekte fayda vardır.

PROVADA TEKRARLATTIĞINIZ HER BÖLÜMÜ “NEDEN TEKRARLATTIĞINIZI” ÇALICILARA SÖYLEYİN.

Entonasyon problemleri, ritim problemleri, tınılarda uyuşmazlıklar, nüansların istediğiniz gibi olmaması, müziğin karakteri ile ilgili problemler; provada durup bir pasajı tekrar ediyorsanız bunun mutlaka somut bir sebebi olmalıdır. Geçerli sebebiniz varsa bu sebebi her neyse orkestra müzisyenlerila paylaşmalısınız. Bir kere bu yolla zaten çözüm daha hızlanacaktır. Orkestra elemanları kendileri de problemin ne olduğunu bilirlerse çözüme katkıda bulunmak isterler. Doğrusunu isterseniz eğer ikide birde bir yerleri tekrar ettiriyorsanız ve sebebini paylaşmıyorsanız sizin de sebebi BİLMEDİĞİNİZİ ya da o bölgeyi yönetmeyi ÇALIŞTIĞINIZI düşünme olasılıkları gayet yüksek olur. Bu orkestra molalarında sıkça konuşulanlar arasındadır. J Orkestra provası (zaman zaman orkestra müzisyenlerinin molada konuştukları gibi) GEREKSİZLEŞİYORSA bu çalışılacak şey kalmadığından değil, sizin provada çalışılacak kısımları yeterince önceden planlayamamış olmanızdan olabilir. Aklınızda eserin her yeri ile ilgili müzikal, tınısal, teknik hedefler olursa havanda su dövme hissi vermezsiniz.

ORKESTRA MÜZİSYENİLARIN ÇALIŞ KALİTESİNİ TAKİP EDİN

Özellikle bir yerin sanat yönetmeniyseniz tüm ekibin becerisini ve çalışma disiplinini biliyor olmanız beklenir. Misafir şef dahi olsanız çalan ile çalamayanı fark etmeniz ve fark ettiğinizi de kendilerinin fark etmesini sağlamanızda yarar olabilir. Çalamadıkları pasajlar sırasında onları izlerseniz ve birkaç kez tüm gruba tekrar ettirirken bireysel takibe devam ederseniz bunu fark edeceklerdir. Çemberin daraldığını hissedip toparlanan ile ne yaparsanız yapın değişmeyecek olanları birbirinden de ayırmış olursunuz. J Bu arada her orkestrada işini ciddiye alan, hafta başlamadan çalınacak eserleri dinleyen, notasını çalışan, yayını, parmak numarasını düşünenler vardır. Bu yaklaşımın FAZLA mı kaldığı yoksa TREND’e mi dönüştüğüne etki etmek uzun vadede çok iyi sonuç verecektir. Benim bir orkestra müzisyeni arkadaşım daha önce çalıştığı orkestrada herkesin bir yarım saat önce gelip el açtığını, partilerine baktığını anlatmıştı. Sonradan çalışmaya başladığı orkestrada insanların provaya son anda yetiştiğini ve birçok kişi hazırlıksız olduğu için provada parti öğrendiklerini, işlerini umursamadıklarını anlattı. Ben bazı sanat yönetmeni büyüklerimizle yaptığım sohbetlerden yıllar içerisinde beraber çalıştıkları orkestralara iyi alışkanlıklar kazandırmak için çok emek verdiklerini biliyorum. Bundan sonra da genç maestoro’larımız olarak bayrak sizde.

SADECE PARTİSYONU DEĞİL PARTİLERİ DE İNCELEYİN

Çok sıklıkla partiler ve partisyon arasında farklılıklar olabiliyor. Bu farklılıklar da genelde provada zaman kaybının en sık karşılaşılan sebeplerindendir. Farklılıkların baş nedeni değişik edisyonlardan olabiliyor. Özellikle ölçü numaraları (Measure/Bar Numbers) ve prova numaraları (Rehearsal Numbers) bir birinden farklı olabilir. Daha kötüsü bazen farklı nüans ya da tempo değişiklikleri de olabiliyor. Bunların ilk provadan önce farkına varması gereken kişi sizsiniz. Orkestra kütüphanecisinden bu çalışmayı yapması ve size bilgi vermesini isteyebilirsiniz. Farklılıkları netleştirdikten sonra ilk provada bazı düzeltmeleri notaya yazdırmak her şeyi hızlandıracaktır.

ORKESTRA’NIN PROVALARI SOSYAL BULUŞMA HALİNE GETİRMESİNE İZİN VERMEYİN

Orkestra müzisyenleri prova süresini sadece müzikle, partilerini daha iyi nasıl çalacakları ile ilgilenerek geçirmelidirler. Ancak bunu sağlamak da yine neredeyse tümüyle sizin omuzlarınızda olacaktır. En iyi yöntem çoğunlukla herkesi meşgul tutmak ve buna rağmen sıkılıp sosyalleşmeye çalışan orkestra üyelerine mümkün olduğunca olanak vermemektir. Uzun zaman tek grupla çalışmamaya özen göstermek size yardımcı olabilir. Boş kalan gruplar bir süre sonra prova dışında şeylerle ilgilenmeye, birbirleri ile sohbete ya da telefonlarına yönelebilirler. Uyarılarınızı bireylere doğrudan değil de genele yapmak, zorunda kaldıkça uyardığınız grubu daraltmak iyi olabilir. “Bugün viyolalar bana pek yardımcı olmuyorlar, sıkıldılar galiba…” “Çellolarda biri var hiç partiye bakmamış, ondan hiç beklemezdim” demek direkt bir iki kişiye yönelmekten daha iyi sonuç verebilir. Bunlar benim bulduğum minik serzenişler J Sizden daha iyisi çıkar zaten. Sabredip en sonunda birilerine patlamaktansa baştan işi sıkı tutmak daha iyidir. Orkestra müzisyenlerinin sizinle “kişisel” problemleri olduğunu düşünmelerini istemezsiniz.

KONUŞMA TARZINIZI İYİ AYARLAYIN

Bir orkestra şefi seçkin bir kişidir. Bir orkestra şefiyseniz sizden bir müzisyen olarak çok donanımlı olmanızın yanında hem zarif, hem adil, hem güçlü olmanız beklenir. Kullandığınız kelimelerin fazla “sokak ağzı” olmamasını, kişilere davranışlarınızın ve seçtiğiniz sözlerin konumunuza uygun olmasına özen gösterin. Özellikle genç, alana yeni katılmış bir şefseniz genel olarak “sen” yerine “siz”i tercih edin, bir taraftan büyüklerinizle çalışıyor olduğunuzu (eğer öyleyse) unutmayın. Ancak bunun altını fazlaca çizmeye de gerek yoktur. Provada gereken neyse o yapılır, büyük küçük fark etmez. İşe odaklı kalmak genel olarak güvenli olur.

BİLGİNİZİ GÖSTERMEYE ÇALIŞIRKEN “UKALA” DUYULMAMAYA DİKKAT EDİN

Özellikle alana yeni katılmış bir şefseniz, biraz olsun kendinizi “ispatlamaya” çalışıyor olmanız hiç beklenmedik bir şey değildir. Buna genelde orkestra müzisyenleri bir miktar hoşgörü gösterirler. Ancak fazla coşmamanızı öneririm. Bilgiyi paylaşırken bu bilginin O NOKTADA GEREKLİ OLUP OLMADIĞI ve paylaşma nedeninizin BİLDİĞİNİZİ GÖSTERMEK olmadığından emin olun.

ORKESTRA ELEMANLARI İLE DİYALOGLARINIZIN “TARTIŞMAYA” DÖNMEMESİNE ÖZEN GÖSTERİN

Orkestra elemanları şefin müzikal önerilerini gerçekleştirmekle yükümlüdür. Çoğunlukla da yapmaya çalışırlar. Bazen hazırlıksız olduklarından ya da sizin yanlış olduğunuzu düşündüklerinden itiraza gidebilirler. Böyle durumlarda çözümün ne olduğunu tarafsız bir kafa ile düşünmek için sizin de son derece kısa bir süreniz vardır. Bazen de orkestra müzisyenleridan biri sizi diğerleri kadar sevmiyor, farklı sebeplerden size “bilenmiş” olabilir. J Orkestra müzisyenleri kendilerini “nazik” biçimde ifade etmek konusunda birbirleriyle aynı beceriye sahip olmayabilirler. Genelde insanlar topluluk önünde pek çok şeyi guru meselesi haline getirmeye daha fazla meyillidir. Mümkün olduğunca tartışma doğasındaki diyalogları kısa tutun “burayı ben sonra bir gözden geçireyim, teşekkür ederim.” deyip devam edin derim. Diyalog uzar ve basit anlaşmazlık kontrolden çıkacak gibi olursa, sinirlenmemek konusunda kendinizi dengeleyin. Topluluk önünde kendini kaybetmiş biri sandığınız gibi güçlü değil tersine zayıf görünecektir.

PROVALARI VERİMLİ KULLANIN

Eğer her şey yolunda giderse orkestra müzisyenleri öngörülen prova sayısında tüm parçaları iyice öğrenmiş olurlar. Ancak İYİ PLANLAMA yapma alışkanlığınız yoksa mutlaka Murphy kanunlarının ne olduğunu araştırın derim. Prova sayısı yetmediğinde belki sonradan çift prova ekleyebilirsiniz ancak orkestra müzisyenlerinin bunun sizin hatanız olduğunu düşünmeleri sizin sempatikliğinizden baya bir alacaktır. Orkestra müzisyenleri konser günü gelip çattığında eserleri tam olarak öğrenemediklerini fark ettiklerinde “keşke partiye daha iyi baksaydım…” diye düşünmezler. SİZİN zamanı iyi kullanamadığınızı düşünürler. Orkestra müzisyenlerinin partilerine daha iyi bakmalarını sağlayacak kişi de bu arada sizden başkası değildir. İyi haber; partiye bakma alışkanlığını oturtmak imkânsız değildir. Provaları yaparken parçaların detaylarına inmek çok önemlidir, ancak hafta içinde yavaş yavaş tüm bölümleri de baştan aşağıya çaldırmazsanız tam bir hazırlık duygusu oluşmayacaktır. Benim başka bir önerim de şöyle; her orkestrada mutlaka her hafta 1 saatlik bir grup çalışmasının zorunlu olması! Profesyonel orkestra müzisyenlerinin grup çalışmasında birbirlerine nasıl bir hızla adapte olduklarına şaşarsınız. Hem tınılarını, hem yaylarını ayarlarlar, hem çalamadıkları pasajlara diğer arkadaşlarının getirdiği çözümleri görürler ve meslektaş önünde rezil olmak istemediklerinden çözebildiklerini gerçekten çözerler.

BAŞKALARNIN PROVALARINI İZLEYİN

Özellikle öğrencilik döneminizde mümkün olduğunca bol prova izleyin. Başka şeflerin provayı yönlendirişine, müzikal ve sosyal problemleri aşma yöntemlerine, orkestraya hitap tarzlarına, orkestra müzisyenlerinin tepkilerine, olumlu ve olumsuz etkilerin tümüne iyi bir bakın. Yanınızda partisyon da götürün, arada müzisyenlerle çay kahve sohbetine katılın. Gençlik yıllarını prova izlemek konusunda çok verimli kullanmalısınız. Yaşınız ilerledikçe ve tanınırlığınız arttıkça başka orkestra ve şeflerin provalarını izlemek konusunda o yıllar kadar rahat edemeyebilirsiniz. Bu çok iyi bilgi kaynağıdır. Daha da iyisi; bir çalgıda çok iyiyseniz orkestralarda çalın! J

AZLA YETİNMEYİN

Bir orkestraya bir hafta içinde koca bir konser programını çalıştırmak kolay değil. Eserlerin bazı kısımlarının konserde dağılmadan gitmesini sağlamak bile büyük iş! Beraber çalıştığınız orkestrada çalış kalitesi ya da çalgı envanteri ile ilgili bazı yetersizlikler de olabilir. Bunları aşıp eserleri yaptırabileceğiniz en üst müzikal seviyeye getirmeniz konusunda bizler orkestra müzisyenleri olarak sizlere güveniyoruz. Orkestranın sadece parçaları ÇALABİLMESİ değil, içselleşmiş, özgün yorumunuzu yansıtabilmesi de lazım. İşin bu kısmına gelmediğiniz sürece hiçbir zaman tam olarak İLERLEYEMEYİZ. Sakın orkestranın gözüne girmek için daha ilk provalardan provayı erken kesip “yeter bu kadar” demeyin. Yetmez! Orkestra müzisyenleri olarak bizler haftaiçinde bizden istenen saati size ayırdık, bu zamanı iyi kullanın ve iyi çalışalım. Orta karar çalmak ne bize, ne size yeter.

KARAR ALMAYI ÖĞRENİN

Her ne yapıyorsanız, başkalarının o işin nasıl farklı yapılacağı hakkında mutlaka fikirleri olur. Hele müzisyenlerin! Pek çok orkestra müzisyeni içinde farklı sebeplerden değeri bilinmemiş bir maestro yattığını düşünüyor olabilir. 😀 Öyle ya da böyle beraber çalıştığınızı kişilerin fikirleri olması aslında doğal ve yararlı bir durumdur. Çünkü siz bu diğer fikirleri görüp onlardan yararlanabilirsiniz. Ancak sürekli çevrenizi dinlerseniz, bir yönteme karar verip işi gerçekleştirmek zorlaşır. Her lider için öncelikli bir prensip; sizden kafaca, tecrübe olarak geride olan insanları mümkün olduğunca hızlı fark edip size YOL GÖSTERMELERİNE izin vermemelisiniz. İyi niyetli de olsalar sizin olduğunuz yerden hayatları boyunca bakmamış olduklarını unutmayın. Kendinizden daha tecrübeli, kafaca bilgice daha ilerde birilerinin fikirlerini merak edebilirsiniz. Ancak o fikirleri aldıktan sonra da çok iyi tahlil etmekte fayda vardır. Hiç başkalarından yararlanmayın demiyorum ama eninde sonunda kendiniz titizlikle fikir üretmeyi ve onları kararlılıkla uygulamayı iyice öğrenmek zorundasınız. Orkestra şefi bu anlamda yalnızlığa bolca mahkum olan bir konumdadır. Orkestra’da demokrasi ilan etmeye çalışmayın! Sonunda her kafadan bir ses çıkar ve siz kuklaya dönersiniz. Orkestraların gelenekselleşmiş ve kurumsallaşmış hiyerarşisi üzerinden devam edin.

Modern Müzik Yönetiyorsanız

Modern eserler birbirinden çok farklı teknikleri içermenin yanında, hem entonasyon hem de ritim olarak 1920 öncesi yazılmış eserlerden bambaşka bir evrendesiniz demektir. Entonasyon olarak ayrı bir evrendesiniz çünkü çeyrek tonlar ve türevleri notalarda karşınıza çıkacaktır. Bunlarrın nasıl tınladığını bir şekilde bulup kulağınıza yerleştirmek gerekecektir. Ortaya bit yere basmakla olmaz, toplu olarak pasajlarınızı akort etmelisiniz. Partisyonda sizin iyice çözmediğiniz ritim olmamalı. Modern müzikteki ritim kalıpları son derece karmaşık olabilir; çalgıcılar bir süre o ritimleri sindirmeye çalışırlar. Acele etmeyin ama yanlış devam ediyorsa farkında olmalısınız. Bazen aynı andaki değişmeleri ya da bir kişide başlayıp başkasında tamamlanan ritim yapılarının nerelerde olduğunu partisyonda görüp çalgıcılara işaretletmek iyi olabilir. Tecrübeli modern müzik çalgıcıları zaten mutlaka partisyonu önceden inceleyip notalarına diğer müzisyenlerin girişlerini beraber çalınacak kısımları vs işaretlerler. Bu parça boyunca kayıp olmamak için yapılacak en verimli şeylerdendir. Modern müzik eserlerini asla sadece kendi partinize bakarak değerlendirmeyin. Gerçi bu tüm dönemler için geçerli ancak modern müzikte doğru çalınmadığı için “gerçekleşemeyen” çok efekt olabiliyor. Bun efektleri partisyon içinde bulmaca gibi bulup doğru biçimde kurgulamak ve provalar sırasında defalarca yapıp içselleştirmek de çalgıcının görevidir. Besteciye yazdığının imkansız olduğunu söylemekte acele etmeyin. Besteciler için eserleri bir anda bir araya getiriverdikleri notalar değildir. Özenerek hazırladıkları, yaşama katmak için bir iddia ile yola çıktıları yaratılardır. Çalgı bilgileri sınırlı olabileceği için genelde her tekniği bulabildikleri bir çalgıcı meslektaş ile baştan bir kontrol edip yazarlar. Yine de tabi sizin kendi görüşünüz farklı olabilir ama tekniği yapmaya gerçekten çalıştığınızdan emin olun. Unutmayın temel repertuvardan eserlerin pasajlarını becerebilmek için yıllar boyu uğraşabiliyoruz. Modern müzik eserlerini pek bir şey anlayamadınız diye “kötü bir eser” diye etiketlemekte acele etmeyin. Siz provalarda eseri en iyi biçimde çalmak için çözümler üretedurun, iyi hazırlamayı başarabilirseniz konserde etkisi sandığınızdan farklı olabilir. Benim bu zamana kadar çaldığım eserlerin bazılarının dışarıdan nasıl duyulduğu ile ilgili ciddi şüphelerim oldu. Ancak titizlikle hazırladığımız performanslardan sonra en beğenilen eserlerden bazıları bunlardı. Bkz Mark Andre.